خداوند در قرآن ، اصل شفاعت را با شروطی اثبات می کند. از این روست که در آیات بسیاری به صراحت نخست اصل شفاعت را نفی می کند و مثلا می فرماید: وَاتَّقُواْ یَوْماً لاَّ تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئاً وَلاَ یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلاَ یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ؛ و بترسید از روزى که هیچ کس چیزى [از عذاب خدا] را از کسى دفع نمى‏کند و نه از او شفاعتى پذیرفته، و نه به جاى وى بدلى گرفته مى‏شود و نه یارى خواهند شد.(بقره، آیه 48 ؛ و نیز 123) و در جایی دیگر می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لاَّ بَیْعٌ فِیهِ وَلاَ خُلَّةٌ وَلاَ شَفَاعَةٌ وَالْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از آنچه به شما روزى داده‏ایم انفاق کنید، پیش از آنکه روزى فرا رسد که در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى. و کافران خود ستمکارانند.(بقره، آیه 254)

اما این گونه نیست که اصلا چیزی به نام شفاعت نباشد؛ زیرا خداوند در آیات دیگر، این اصل کلی را تخصیص می زند و عمومیت آن را با قیدی بر می دارد و می فرماید: یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا؛ در آن روز، شفاعت [به کسى‏] سود نبخشد، مگر کسى را که [خداى‏] رحمان اجازه دهد و سخنش او را پسند آید.(طه، آیه 119؛ نگاه کنید: سبا، آیه 23)

و نیز می فرماید: وَلَا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ؛ و کسانى که به جاى او مى‏خوانند [و مى‏پرستند] اختیار شفاعت ندارند، مگر آن کسانى که آگاهانه به حقّ گواهى داده باشند.(زخرف، آیه 86) و هم چنین می فرماید: وَکَم مِّن مَّلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن یَشَاء وَیَرْضَى؛ و بسا فرشتگانى که در آسمانهایند [و] شفاعتشان به کارى نیاید، مگر پس از آنکه خدا به هر که خواهد و خشنود باشد اذن دهد.(نجم، آیه 26)

پس اگر چه اصل اولی، عدم شفاعت است؛ ولی این عموم و اطلاق با همین آیاتی که بیان شده تخصیص و تقیید شده است. پس برای کسانی از جمله پیامبر(ص) و فرشتگان و مانند آنان، شفاعتی است که خداوند آنان را ماذون دانسته و شفاعت ایشان را می پذیرد و برای مشفوع عنه ، نفع و سود می رساند.

اما پرسش اساسی این است که چه کسانی از این شفاعت بهره مند می شوند؛ زیرا اگر اصل اولی عدم شفاعت است و تنها کسانی با شرایط خاص ماذون به شفاعت هستند؛ هم چنین تنها کسانی از این شفاعت بهره مند می شوند که شرایطی را داشته باشند.

در آیات و روایات شرایطی بیان شده و معلوم شده که هر کسی از این شفاعت بهره مند نخواهد شد؛ زیرا اگر بخواهیم مثلا از شفاعت بزرگانی چون پیامبران، اولیای الهی، فرشتگان، شهیدان ، عالمان و مانند آنان بهره مند شویم، باید نوعی سنخیت میان شفیع و شفاعت شونده باشد. این سنخیت و مشابهت زمانی تحقق می یابد که شخص با این دسته همدل و همگام و همراه شود. باید کاری کرد که محبت ما در دل آنان باشد تا در سرگردنه های خطرناک و شرایط سخت دستگیر ما باشند و بخواهند به خاطر همان محبت و مودت ما را از خطر و گردنه ها برهانند. پیامبر(ص) یکی از عوامل هم سنخیت ساز و مشابهت ساز که محبت آنان را ایجاد می کند، وقت شناسی نماز است. پیامبر(ص) می فرماید:  لَا یَنَالُ شَفَاعَتِی مَنْ أَخَّرَ الصَّلَاةَ بَعْدَ وَقْتِهَا؛ کسی  که نماز را از وقتش تأخیر بیندازد، به شفاعت من نخواهد رسید.(محاسن الاخلاق، ص 80)